Түрік еліндегі іс- тәжірибе

Ыстамбұлдың Сабиха Гогше әуежайына қондық. Жолсеріктерім өзіммен бірге оқитын Әл Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің Философия және Саясаттану факультеті дінтану және мәдениеттану кафедрасының магистранттары. Жергілікті таксилердің біріне отырып атақты Таксим ауданына қарай шықтық. Жол бойы әсем табиғатты тамашалаумен келеміз. Қарағай, шыршалы қалың орман. Етектен басталып, төбелерге дейін жапсарласа салынған көп қабатты ғимараттар мен тұрғын үйлер. Қайбір елді мекенде болмасын мешіттер мұнаралары асқақтап, түріктің ай жұлдызды қызыл туы желбірейді.

Қонақ үй алып жайғасып болғаннан кейін Эдитепе (Жеті төбе) университетіне жол тарттық. Бұрын ғаламтор арқылы байланысып, арнайы шақыру жіберген Тарих факультетінің деканы, доктор-профессор Ахмет Ташағыл мырза бізді үлкен ілтипатпен қарсы алды. Бізді университеттің тарихымен, ұстаздар қауымымен таныстырып біз университет ғимаратын аралауға мүмкіндік алдық. Жетекшімізден ертенгі болатын іс шаралар мен тапсырмалар алып өзіміздің қонақ үйімізгі жол тарттық.

Күн жұма. Түс мезгілі таяп қалды. Төңірекке көз салдым. Мешіт мұнарасы көрінбейді. Метро баспалдақтарымен төмен түстік. Алдымызда қаптаған халық айқара ашылған есіктен кіріп жатыр. Бұл намазхана екен. Иін тіресе тұрып, намазға жығылдық… Сөйтсек, Түркияда халық көп жүріп-тұратын қоғамдық орындарда намаз оқитын арнайы орындар талапқа сай жабдықталған болып шықты. Олардың шариғат айтатын имам-молдалары бар, дәрет алатын бөлмелері де жеткілікті.

Ислам діні Түркияның ресми діні саналады. Мемлекет дін істеріне араласа алмайды. Елде Дін істері басқармасы министрлік дәрежесінде. Бюджеті қомақты. Мектеп оқушылары дін сабағын міндетті түрде оқиды. Соңғы бірер жылдан бері білім жүйесіндегі реформаларға сәйкес дінтану, құран, пайғамбар өмірі таңдамалы сабақ болып өзгерген. Шәкірттердің бұл пәндерден өзге мораль (адамгершілік) пәнін де таңдауына болады. Орта мектепті бітірген оқушының дінтану мектептеріне (Имам хатип) баруына еркі бар. (Түркияның қазіргі Премьер-министрі Режеп Тайып Ердоған мен билік басындағы көптеген шенеуніктер Имам хатип түлектері). Университеттерде Дінтану факультеттері мен кафедралары бар. Дінтану мамандықтарын бітірген түлектер негізінен алғанда мектептер мен жоғары оқу орындарында дінтану пәндерінің мұғалімі немесе мешітте имам болады.

Дінге байланысты мынадай маңызды жайлар назарымызды аударды. Бұрындары қыздарға мектептер мен университеттерге орамалмен кіруге тыйым салынып келген екен. Сондықтан діндар отбасылар қыздарын шетелдерде оқытуға мәжбүр болған. Дегенмен де қазіргі билік басындағы Әділет және Даму партиясының ықпалымен жоғары оқу орындарында орамалмен жүруге рұқсат берілген. Елде жекеменшік университеттер саны да арта түсуде. Бастауыш, орта мектептер мен лицейлерде киім мәселесі әлі де талқыланып жатқанға ұқсайды. Себебі мектепке орамалмен кіргізбеу дін бостандығын шектеген болады. Ал бұл Еуроодаққа мүше болуға құлшынып отырған Түркияға теріс әсер ететіні түсінікті. Дегенмен де көптеген діндар ата-аналар қыздарын жекеменшік мектептерге береді.

Білім жүйесіндегі ерекшеліктер

Түрік жастары негізінен бастауыш және орта мектепті бітірген соң атакәсіптерімен (сауда, ұсталық не тігіншілік т.б.) айналысуға ден қояды немесе кәсіптік мектепті бітіріп, арнайы мамандық алып шығады. Ал жоғары оқу орындарына талпынғандар лицейлерде оқуларын жалғастырады. Тереңдетіп оқытатын Анадолы лицейлерінен басқа лицейлерде білім сапасы төмен екенін ешкім де жоққа шығара алмайды. Кез келген лицейді бітіре салып, университеттерге түсуге мүмкіндік шектеулі. Сондықтан да талапкерлер дәрісхана деп аталатын жекеменшік курстарға көптеп барады. Осындай ақылы курстар оқушыларды тест емтихандарына үзбей дайындайды.

Түркия ғылымы білім министрлігіне емес, ТУБИТАК деп аталатын ғылыми-зерттеулер мекемесіне қарайды. Әрбір университет ғылыми орталық ретінде қызмет етеді. Университеттерде технокент деп аталатын ғылыми-зерттеу институттары бар.
Түрік мектептерінде оқыту тілі түрікше. Соңғы жылдары күрд тілі де таңдамалы тіл ретінде оқытыла бастаған.
Бастауыш, орта мектеп пен лицейлерде негізінен ағылшын тілі оқытылатынына қарамастан, оны игеру деңгейі айтарлықтай емес көрінеді. Тек білім беру жүйесі ағылшын тіліне негізделген Анадолы лицейлерінің түлектері бұл тілді жақсы меңгеріп шығады екен. Сондықтан ағылшын тілінде білім беретін университеттерге түскен студенттер міндетті түрде бір жылдық дайындық курсынан өтеді.
Түркияның білім беру саласындағы өзіндік ерекшеліктері мен жетістіктері елдің серпінді дамуына, әлемдегі қуатты да зайырлы елдер қатарында берік орнығуына, қоғамдық өмірдің барлық бағыттарында түрікшілдік идеологиясының салтанат құруына негіз болып отырғанына айқын көз жеткізгендей болдық.

Түрік мемлекеті – Түркия Республикасының негізін қалаушы Ататүрік тек өз елінің ғана емес, күллі түркі әлемінің ХХ ғасырда тарих сахнасына әкелген ұлы перзенттерінің бірі болды. Ататүрік шын мәніндегі түркі ұлтжандысы еді, ол түркі бірлігіне жан-тәнімен берілген әрі сенген. КСРО-ның құлайтынын, ондағы түркі тілдес халықтардың тәуелсіздік алатынын өткен жиырмасыншы ғасырдың басында-ақ болжай білген. Сол кезде Түрияның бұған дайын болуын, бауырлас елдерге жәрдем беруі керектігін айтқан. Түрік зиялылары ұлы Ататүріктің өсиеттеріне адалдықтарын танытумен келеді. Бұған олардың Ұлы Түркістанның азаттығын аң-саумен бар ғұмырын сарп еткен Түркістан автономиясының басшысы Мұстафа Шоқай-ұлына жасаған қамқорлығын, оның аруағы алдында адалдығын келтіруге болады.

Іссапар мақсатына сай факультет аудиторияларында негізінен түрік студенттерімен әңгімелер өткізілді. Қазақ елі, қазақ халқы, «Қазақстан-Түркия бауырластығы» тақырыбында конференция ұйымдастырылды.

Бауырластық бастауларының білім ордасындағы осынау аудиторияларда жасалып жатқанын жан-жүрегімізбен сезінгендей болдық…
Біздер, түркі қазақтар, ХХІ ғасыр түркілер ғасыры болатынына сенеміз. Қазір газеттеріміз осылай жаза да бастады. Осынау ұлы мақсат-мұрат жолында жастарымыз білімді, күшті болуы тиіс. Қазір олар ғылым-білім теңізінің жағалауында жүр.
Әлем түркілерінің ынтымақ-бірлігіне кәміл сене отырып, болашағымыздың жарқын да айқын болуын тілейміз!

әл Фараби атындағы Қазақ ҰлттықУниверситеті

Философия және саясаттану факультеті

Дінтану және мәдениеттану кафедрасы

Дінтану мамандығының 2 курс магистранты

Сәуірбай Дінмұхаммед